Rabu, 16 November 2016

ORANG KAYA PEMANCHA NANANG

● MIMPI KETUAI IBAN : ORANG KAYA PEMANCHA NANANG.
Dalam taun 1898 taja pan udah tuai umor, tang perintah agi mega ngarap ka Orang Kaya Pemancha Nanang ngulu ka bala perintah nyerang bansa Iban di menoa Sungai Yong enggau di menoa Cheremin di Ulu Batang Rajang. Nyadi tu meh ka penudi Nanang kala ditemu orang ngulu ka bala perintah nurun mansang ngayau.
Orang Kaya Pemancha Nanang tu meh keterubah iya tuai bansa Iban ari menoa Saribas masuk pengarap Kristian. Dalam taun 1891 dia iya lalu dipilih perintah nyadi pengari kaban Kunsil Nengeri menoa Sarawak ngari ka bansa Iban datai ka iya mati dalam taun 1902 lalu dikuburka ba Pendam Terusu di menoa Padeh, dalam pati ai Batang Layar berimbai enggau kubur niang apai iya Orang Kaya Pemancha Dana “Bayang” enggau menyadi iya ke benama Aji apai Limpa. Kelimpah ari Aji seduai Luyoh menyadi lelaki iya ka bukai baka Buda seduai Unting sama nyadi katekis (catechist) enggau Gerija Kristian Anglika
Nyadi bisi sekali leboh maia iya agi biak, dia Nanang bisi bisi kala bemimpi. Lalu mimpi iya nya asai ka niki Bukit Santubong, di Sarawak. Lalu leboh ka bemimpi nya iya tak asai ka betemu enggau Kumang. Leboh ke betemu enggau Kumang ba Bukit santubong, dia iya lalu asai ka dibai Kumang tama ngagai bilik penindok iya. Udah meh Nanang nya tadi tama dalam bilik tindok Kumang, dia Kumang lalu madah ka iya, “Jemah ila nadai orang bukai bengat ulih ngalah ka nuan Nanang dalam semoa kayau.” Nyadi dalam mimpi iya nya mega Nanang asai ka meda bisi tiga iti panggau penindok dalam bilik nya. Nyadi Kumang pan lalu madah ngagai Nanang, “Panggau ka sepiak kanan nya bendar nya penindok nuan Nanang, iya ka tengah nya enggi aku lalu iya ka ari kiba nya sekali enggi Ngumbang (Brauh Langit).” Kumang mega lalu madah ka Ngumbang mega enda ulih ngalah ka kayau Nanang laban panggau penindok iya ari kiba Kumang. Udah ke bemimpi nya Nanang pan lalu tedani.
Kelimpah ari mimpi iya nya tadi dia Nanang mega bisi kala bemimpi baru. Nyadi ba mimpi ke sekali tu iya asai ka diau ba langkau siti. Nyadi langkau ke alai iya diau nya digaga orang ngena kajang ba atas tuchong bukit siti. Leboh iya ke diau dia tak enda mukai-mukai ribut pan lalu datai balat bendar lalu betiup, sereta lalu mangka ka langkau ke alai iya diau nya. Nyadi langkau ke alai iya nya diau pan lalu tekebu terebai nyentuk ka nyau laboh terengkah ba pendai orang ke dipeda bisi karangan ti manah bendar.
Sereta meh udah terengkah ba pendai orang nya dia Nanang lalu pansut sereta ninga nyawa orang indu ngangau ka nama iya, “Oh Nanang , kitu nuan enggau kami duai mandi ditu.,” pia ko siko ari indu dua iko nya. Nanang pan nadai maioh jako lalu asai ka terus sama enggau seduai nya mandi ba pendai nya. “Tu, ditu meh alai nuan mandi Nanang,” pia ko indu nya madah ngagai iya. Nyadi leboh Nanang asai ke ka mandi dia, dia iya lalu ninga indu siko ke biak agi nya lalu bisi jako, “Nyadi lagi nuan nyampi ke tua indai, lalu lagi aku mega manjah iya.” Nanang pan lalu nudok ka diri ba atas Batu Galang, lalu indu nya pan lalu manjah iya ngena ai selabu. Sereta iya udah dipanjah indu nya tadi, dia indai indu nya pan lalu berengkah ga nyampi ka tudah Nanang. Lalu munyi leka sampi indu nya tadi munyi tu.
"Nyadi aku ke nyampi tu nunda munyi sampi enggi Manang Tibi ke belian nyliop hari gentilang remang, Nyadi aku ke nyampi tu mega nunda munyi sampi enggi Manang Chelong ka belian nengkuyong di paras lesong telentang, Nyadi aku ke nyampi tu mega nunda munyi sampi Manang Matai ke belian mansai di menoa bidai pakan melintang,
Lalu aku tu mega nunda munyi leka sampi Manang Lansu ke landik ngelulu ka diri benong nubu ba pun tiang.”
Nyadi udah ai selabu nya pan abis dikena indu nya manjah iya, lalu baka nya mega munyi leka sampi indu ke siko da nya pan tembu mega.
“Udah abis leka sampi nuan nya tadi indai” pia ko indu nya bejako. “Agi menya leboh aku ke manjah Laja, dia tak apin abis ai ke didujoh ka aku endor iya udah rauh-rauh madah ka diri chelap. Nyadi nuan tu ila Nanang sigi sebakaa enggau Keling, laban sama enda nemu chelap laban dujoh ai selabu tanam tu.” Indu nya lalu madah ka nama diri Kumang. Indai Kumang lalu madah ka Nanang sigi deka nyadi bujang berani, sebaka enggau sida Keling seduai Laja di menoa Panggau Libau., iya lalu madah ka bansa bulu manok kena Nanang ngereja semoa pengawa sigi biring sempidan. Udah nya Nanang pan lalu tedani.
Nyadi mimpi iya tu ditusoi Busok Anak Gerijih ke datai ari menoa Entanak, Betong enggau Selaka Anak Budin ke datai ari menoa Stambak Ulu ke kena pegai menoa Betong.

SALUMPONG KARONG BESI (Tusun 3)

● SALUMPONG KARONG BESI ditulis NORMAN RUNDU PITOK. Dichelak BLB dalam taun 1966. (Tusun 3).
●LUMPONG KAYU
Udah nya sida lalu mansang ngagai rumah Tedong Lampong. Sida lalu ngelulong rumah iya. Meda munsoh naka pemaioh ngelulong rumah sida, nya baru Salumpong nurun mai bala bepantap ngelaban munsoh. Bepantap meh sida iya dia munyi ka nesa tubu payan, betumbok munyi tutok ujan setelian. Barang ke panjai dagu dikait ka sida ngagai dan keladan, barang ka tajam burit dientak ka ngagai tanah ngalan. Pantap ka kiba rawai lima, pantap ka kanan rawai delapan.
Hari pen nyau lemai, mensia ari sepiak-sepiak sama ngemaioh nya udah parai. Tang lalu ga sida enda talah ka pangan. Nyau kelama baru Salumpong besatup enggau manok pungka laki sida Mabong, besatup enggau semua orang ke pugu raja berani, endang pugu kalu orang matak serang.
Tiga bulan sida udah bamok nadai makai nadai ngirup nya baru bala tunggul berani sida Mabong nya tdi nyau lembut tulang. Sida enda ulih bamok ngelaban Salumpong agi. Meda bala iya udah lembut, nya baru Mabong empu mansang ngelaban Salumpong.
Dia seduai sama bepantap, puas bepantap, leka ka duku lalu betangkap. Puas betangkap ambi baru duku lalu bepantap ga baru. Seduai tu sama kebal sereta kering, nya alai lalu sama enda talah ka pangan diri. Sabulan nandan di langit, setaun nampung di bukit seduai udah bamok nya baru Salumpong nyau lemi di pati papan punggong, lelak di lepak kepayang patong. Iya lalu nikau ka sangkoh sumpit iya nuju ngagai menoa sida di Panggau. Iya manjong madah ka diri enda ulih ngelaban Mabong agi. Udah nya iya lalu rebah tang bedau mati laban sigi nadai telih, semina ikak aja. Nyadi sangkoh sumpit iya nya tadi lalu nyau nurun ka baroh. Iya masok langit siti, lalu ngebus ka serak langit siti. Nyau keleju bru iya datai di Panggau, lalu terengkah di bedilang ke alai Keling seduai Laja bekindu. Bedilang nya lalu pambar belah dua. Api ke dia abis tepelanting ke bukai. Orang lalu begau bekelala ka sangkoh sumpit nya. Siko pen nadai ga ngelala iya. Udah nya baru sida ngasoh Dara Lemok tau tindok ngarau bemimpi, Dara Dawat tau nyurat ngitong hari, ngasoh iya tindok enda lama. Iya lalu tindok. Leboh iya tindok dia semengat iya lalu bejalai ka tasik, ke dalam ai, ka bukit, ka sebayan, tang iya lalu nadai tetemu ka orang empu sangkoh nya. Leboh semengat iya bejalai ngagai langit serak tujoh nya baru iya meda Salumpong tak garing-garing di imbai Mabong Tuai. Mata Salumpong agi menchelak, tang iya udah ikak enda ulih ngelaban agi. Semengat Dara Dawat pen lalu pulai jampat-jampat ari langit nyin.
NYADI diatu nikal baru ensera kitai nusoi Kumang ke beranak ka Lumpong Kayu. Tinggal Keling ke mindah ngiga buah binjai dia Kumang ke betuboh bisi dimenoa tu nyau beranak. Tang deh enda mukai-mukai bendar anak iya sekalitu tak ukai mensia. Anak iya nya ada tak baka lumpong kayu. Punggang sesetak besampang mas, lalu punggang sesetak besampang besi. Meda utai diperanak ka Kumang tak nyelai bakanya, nya alai sida serumah lalu begau. Udah nya datai ga Bungai Nuing. Iya tu sigi orang tatau. Datai iya tak enda chechamang lalu dijapai iya lumpong kayu nya. Peda tak udah nyau ditikau ka iya ngagai ujong bilik sida Kumang.
“Iya tu enda saranta utai diperanak,” pia ko Bungai Nuing.
Angkat deh Lumpong Kayu nya tadi tak enda terengkah ba tanah di ujong bilik dia. Mengkanjong meh nya lalu terengkah ba tuchong Bukit Panggau. Dia meh iya garing-garing ngapa baka utai ke nadai empu. Dia meh tudah Lumpong Kayu garing-garing ba tuchong Bukit Panggau kia dua tiga minggu. Udah nya baru Ini Andan ke ngemeran ka lubang ujan semioh laboh, Ini Manang ke ngemeran ka lubang bintang beseletak tumboh tak nyau lain asai.
Tindok enggai ga iya jenak,
Makai enda ga lenak.
Nyembui padi runtoh tanju,
Nyumai tumbang tungku,
Nyauk pechah labu,
Betenun salah pasak,
Nyungkit salah subak.
Ini Andan lalu beperagam dalam ati diri, “Kada enda bisi bebadi lesi laya bala sida anak mensia, bala sida uchu aku di Panggau Libau enggau sida di Gelong Batu Besundang,” pia ko iya memut kediri, berandau nengali. Iya lalu nelenga ka Tum Indu Benda Kelawah Besai Moa. Ari nya iya nilik ke baroh kitu. Dia deh iya bisi meda Lumpong Kayu garing-garing ba tuchong Bukit Panggau. Iya lalu ngulor dulang mas panjai sebelas, dulang intan panjai delapan. Lumpong Kayu nya tadi pen lalu mengketik ka diri ngagai dulang nya. Ini Andan pen lalu matak iya ke langit baru. Datai din lalu dipelian ka Ini Andan.
“Indah tulang manok nyau lama repok
Enti aku belian ka iya.
Agi tau mengkukok dibaroh gelanggang.
Indah tulang jani lama rimpi
Enti aku belian ka iya
Agi tau bepangki di pencharan lintang.”
Udah nya iya lalu map Lumpong Kayu enggau pua lebor api. Iya pen lalu bebali nyadimensia. Tang gamal iya enda tentu sigat baka mensia bukai. Nya alai iya lalu dibai Ini Anan ngagai dulang penyepoh. Terubah iya disepoh Ini Andan ngena dulang besi, lalu gamal iya bebali chelum. Udah nya iya diasoh Ini Andan minta pinang enggau sirih nggai Dara Pemantah, Kumang Pemejah. Leboh iya datai din, dia indu dua iko nya siko mantah, siko mejah ngumbai iya chelum. Enda lantang deh ati iya ninga indu dara dua iko nya ngumbai iya chelum baka arang. Iya lalu nusoi ngagai Ini Andan.
“Jai endar indu dara dua iko nya ini. Mantah mejah ngumbai aku chelum,” pia ko iya.
Udah nya baru Ini Andan nyepoh iya ngena dulang pirak. Gamal iya lalu bebali burak baka upa pisang. Nyau ga iya diasoh Ini Andan minta pinang sirih ngagai indu dara dua iko nya tadi. Datai iya din, dia indu dua iko nya lalu mantah mejah ngumbai iya labang lebus. Malu ga ati iya ninga nya. Iya lalu pulai ngagai Ini Andan, lalu nusoi orang agi bejai gamal iya.
Udah nya baru Ini Andan nyepoh iya ngena dulang mas. Gamal iya lalu bebali kuning baka mas. Iya lalu nyau ga diasoh Ini Andan minta sirih ngagai indu dara dua iko nya. Datai iya din agi ga seduai nya mantah mejah gamal iya, ngumbai iya biring. Pedis baru ga ati iya ninga orang agi bejai gamal iya.
Udah nya baru Ini Andan nyepoh iya ngena dulang intan. Gamal iya lalu bebali bekilat baka intan. Nyau baru ga iya bejalai ngagai indu dara dua iko nya. Datai iya din, nya baru indu dara dua iko nya enda agi mantah gamal iya. Seduai madah ka diri nadai kala meda gamal bujang nyigat nya.
Datai iya baru ba Ini Andan lalu nusoi jako indu dara dua iko nya ke muji penyigat gamal iya. Iya lalu lantang ati ninga seduai nya udah muji gamal iya. Udah nya Ini Andan lalu ngaga ka iya nama Nyadi nama iya dikangau ka Ini Andan, Salumpong Karong Gemala Bujang Linggang Ayong Menoa, Salumpong Karong Besi Bujang Linggang Ayong Mengeri.
Salumpong Karong Besi lalu diau enggau Ini Andan dia. Iya mansang besai sebesai datai ka iya nyau angkat bujang. Leboh iya nyau bujang dia gamal iya naka penyigat kering serta tau ajih. Iya seilu-ilu dia laban iya nadai orang enggau besulu. Taja iya seilu-ilu tang ati iya lantang laban semua utai di ke deka ka iya bela bisi magang. Iya nadai ati deka mulai ka diri ngagai menoa sida iya di Panggau.
●SATANGKAI BUNGAI ANGI:
NYAU ka puas Salumpong Karong Besi diau ngapa dia nadai utai dikereja nya baru iya ngambi buloh ka bila bubu. Iya lalu ngambi randau kai bengkong bubu. Buloh nya tadi dibelah lalu diraut iya ka bila bubu. Tembu nya iya lalu ngelalin bubu. Bubu nya besai bendar, papak moa umbas endor bediri. Udah tembu bubu nya gaga iya, iya lalu nampun ba batang sungai. Besai tampun digaga iya, nyau ka alit batang sungai nya laban tampun iya. Dia deh ai ke ngelanggar tampun bubu iya nyau berauh. Lalu rauh ai nya inggar bendar. Iya nyau didinga orang ari langit din. Tujoh serak langit kenu ku cherita, agi ninga rauh tampun bubu iya nya. Pagi siti iya lalu nyau nurun ngabas bubu. Datai iya dia meda bubu nyau penuh laban ikan. Genap-genap pagi udah nya, nama iya nurun ngabas bubu, bubu iya penuh laban ikan. Tang nyau keleju deh, dia bubu bisi orang ngabas.Nyadi orang ke ngabas bubu nya indu dara tujoh iko diri menyadi. Sida nya datai ari langit tujoh serak, ke dikumbai Terinsong Langit Ngeruang Baka Pelembong Kapal Asap, Telinsar Langit Luar Baka Gambar Jong Sarat. Sida nya anak Tedong Lampong Mantok Mengkanjong Enda Alah Tipang. Nyadi menyadi sida ka bunsu sekali benama Belulin Tinchin Besegi, Jawai Satangkai Bungai Angi, Berega ka Menaga Sigi Mengeri. Iya tu ke pemadu bajik ka sida tujoh iko diri menyadi. Udah sida datai dia, sida lalu ngangkat ka bubu iya. Udah ikan abis ambi sida, bubu nya lalu digaring ka sida ke bukai. Pagi siti nurun Salumpong ngabas bubu. Datai dia meda bubu udah digaring ka orang kebukai. Nama deh, lalu ringat ga meh iya meda diri udah dikeduan orang bakanya.
“Ila asai orang ke beduan bubu aku nya. Tetak jari sida nya ila bangat gatal ati ngenchuri ikan lalu masau bubu aku,” pia ko iya berandau nengali bejako ke diri.
Pagi siti agi urap hari lalu nyau Salumpong nurun ngabas bubu. Datai iya din lalu belalai ba pun kayu sekayu ke besai ari atas tampun bubu. Apin lama iga udah nya peda iya datai indu dara tujoh iko ngenjing bebajik. Tang iya ke biak agi, lalu dudi ka semua sida nya ga bajik agi ka sida.
****Sambung ba tusun 4**

TEMBAWAI NIBONG MALI

● TEMBAWAI NIBONG MALI 
Tebing kanan ngundor Batang Mukah bisi tembawai siti dikumbai Tembawai Nibong Mali. Apin iya nyadi tembawai, utai dia menya endor rumah bansa Siting, iya nya bansa Melanau. Penatai kitai Iban di menoa Mukah menya, dia pengachau antara Iban enggau Siting nyadi, ke ngujong ka Siting pindah ari menoa ulu. Nyadi baka tu ko cherita Tembawai Nibong Mali nya. Siko ari tuai Iban ke ngulu ka mubok Batang Mukah menya benama Ading, Iban pengabis kering enggau berani dia rambau nya. Benong pengachau antara Iban enggau Siting nyadi, Ading ngulu ka bala Iban ngalah ka rumah Siting ba endor ke dikumbai Tembawai Nibong Mali diatu. Rumah nya panjai limapuloh pintu. Tuai rumah orang dia benama Lajing.
Leboh betempoh dia orang rumah nya maioh parai lalu sekeda rari naban ka abi. Meda anembiak diri maioh bebadi, Lajing pansut ka tanju nulong bala iya ke belaban enggau Iban dia. Iya lalu disatup bala Ajing. Meda anembiak diri bisi udah bebadi laban Lajing dia Ading, ke sama benong bepantap enggau bala Siting bukai, lalu engkechit deka nyatup Lajing empu. Sereta tepeda ka Ading, Lajing engkechit rari ka perabong. Ading lalu engkechit nitih ka Ading lalu nikah iya enggau sangkoh, nama agi deh, laban Adiang nya kenu ko orang endang landik main betikam, Lajing tak baka ke ngayah ka diri lalu tegali. Sangkoh nya tadi kena perut iya, kebus lalu lekat ba kaki tangga. Nya alai iya lalu enda tau mindah agi. Tang apin Ading sempat mumpong dia Lajing dulu bejako enda ngasoh enchabut enteran sangkoh ke lekat nya, laban enti dichabut, ko Lajing menoa dia runtoh lalu bebali nyadi lubok besai. Udah nya baru Ading mumpong iya lalu mai pala nya pulai ngagai rumah sida di Lubok Mawang, ke endor iya agi meruan dikembuan sampai ka diatu. Pala nya besai, kira mesai sintong dara.
Kira sabulan udah nya Adiang enggau bala iya bisi ngabas tembawai rumah Siting nya. Ba senentang bangkai Lajing dia sida meda nibong genteran sangkoh Ading suba tumboh lalu udah bedaun. Niki ka tembawai rumah panjai nya, datai ba bilik Lajing empu dia sida tepeda ka tajau menaga sigi manah bendar, ngenying pelu-pelu gamal. Enda chechamang Adiang lalu deka mai tajau nya. Leboh muka tali tanchang tajau dia iya ensepi tunjok jari diri tak asai ka diketup anak mit. Nya alai iya lalu ngelengka ka tajau nya dia.
Malam nya Ading mimpi betemu enggau orang siko ke besai sereta kering gamal. Orang nya madah ka diri Lajing, ke dibunoh iya leboh betempoh suba, tang gamal tak bebali dipeda Ading, ukai baka gamal leboh iya agi idup. Dia Lajing madah ka nibong ba tembawai nya enda tau ditebang. Sebarang sapa orang nebang nya deka mati tauka gila. Lajing madah ka diri diau ba Lubok Nibong nyadi tuai gumba dia. Lubok nya enda jauh ari tembawai rumah nya, digaga ka nama Lubok Nibong laban nibong ke tumboh udah bekau rumah nya alah laban munsoh. Kenu ko orang ke tuai Lubok Nibong nya dalam sapuloh depa. Lubok nya berantu bendar. Orang kala ninga utai munyi ke meletup dalam lubok nya. Rau rangkai kala mega dipeda pansut ari dalam nyin. Nibong ke tumboh ba tembawai datas lubok nya ngenjing berintai manah, baka ke ditanam.
Bisi sekali anembiak lelaki siko nebas utai ba Tembawai Nibong Mali nya. Tengan nebas dia iya tepantap ka batang nibong sakayu. Tekenyit iya meda tak bisi darah lekat ba mata duku. Diperesa iya tuboh diri nyangka bisi telih, nadai ga meda abi. Datai di rumah lemai nya iya bekindu, ensepi tuboh diri berasai chelap. Tak baka ke ukai mangkang api, tuboh majak chelap-sechelap. Nya lalu ngujong ka iya sakit raya. Leboh ke sakit dia iya bisi mimpi, diasoh orang ngampun laban tepantap ka Nibong Mali nya. Nya alai hari siti sida sarumah ngadu ka perengka lalu ngampun ngagai Nibong Mali nya. Amat nitih ka mimpi, anembiak nya gerai udah nya.
Nya alai nibong nya lalu meruan tumboh manah sampai ka diatu nadai utai ngachau. Tang tajau ke ba tembawai rumah nya suba udah pechah ditinggang punggu.
**Abiss**

PEGI NGIGA PESAKA

●Jerita Tuai : PEGI NGIGA PESAKA 
Udah ke menang ngalah ka menoa Kedang dalam taun 1887 dia Chula Tarang Apai Dungkong ari menoa Krian pen parai. Leboh rambau tu Chula Tarang endang udah masuk megai pengarap Kristian Anglika. Apin lama Chula Tarang Apai Dungkong udah parai, dia Kelanang Apai Diak di menoa Paku lalu ngaga perau pelayar kediri empu ka kena iya ngulu ka bala anembiak iya belayar ngagai menoa Telok Saba. Nyadi orang ke bisi enggau iya pegi kin rambau nya, iya nya Kalom, Rekan, Chuwi, Gadin, Tangai enggau Mancha.
Sida ke pegi tu bulih magang tajau, tang Kelanang lalu bulih sergiu. Pulai sida iya ari menoa Saba(Sabah) dia sida iya sempat ngetu di menoa Brunei lalu meli bedil. Datai sida iya di menoa Spaoh nyadi bedil nya tadi endang tak seruran segom segom berai ari ditimbak ka bala sida, alah meh nyau datai di rumah sida di Nanga Matop dalam ai Paku. Orang ke ninga pemulai sereta enggau pemulih sida tu tadi utai lalu gaga bendar ati. Udah nya ati orang ke anembiak rambau nya kelia nyau nadai tentu runding bukai agi laban deka pegi ngiga pesaka magang.
Udah pulai Kelanang ke nurun belayar alai Entering seduai Lumpoh ari menoa Ulu Paku ga nurun. Leboh tu Lumpoh baru apin lama udah sarak enggau Chenggit anak Minggat di Awik. Iya apin lama iga udah nerima benda antara seduai iya ke sarak; lunga baut siti enggau sengkilong randu raru ke beri Minggat. Sempama benda ke nyadi antara nya tadi lalu meransang Lumpoh, enti iya amat besai ati, iya bedengah sekali ka bulih tajau ka tasik kin ka ulih iya neresa menoa munsoh.
Nyadi menoa ke ka digagai seduai tu belayar iya nya Telok Saba. Datai seduai iya din Lumpoh lalu meli sergiu sigi di Pulau Gaya, lalu Entering meli tajau dua igi, lalu baka nya mega orang ke bukai ke sama bisi enggau seduai endang bulih magang tajau. Pemulai nya kena Lumpoh nimbal peransang Minggat, leboh sida nyau datai di menoa Lubo Igan dia iya lalu ngambi lemambang Indai Engkai mengap ka gawai iya nama ka tajau. Gawai Tajau tu nyadi ba rumah Penghulu Mula di Nanga Nyalong enda jauh ari Ili Nanga Penum. Lumpoh ke begawai enggai dipengap ka bala lemambang ari menoa Paku, lemambang ari menoa Rimbas enggau lemambang ari menoa Krian, enggai ka mentua iya Apai Runai enda ninga berita iya ke bulih pesaka.
Pemulai Lumpoh seduai Entering pegi ari menoa Telok Saba, alai Sang Apai Rimbu ari menoa Paku Ili nurun belayar begulai enggau Kadam orang ari menoa Teru dalam ai Rimbas ngagai Telok Saba Datai sida din semoa bala anembiak ke di ulu ka belayar nya tadi endang bulih magang tajau semina siko Sang empu ke lalu bedau bulih, laban tajau ke nadai agi. Sida lalu pulai nyurut ka diri, datai sida di menoa Trusan kena pegai Brunei, dia baru sioda iya bisi nemu orang nyual tajau dua igi.
Leboh iya nyau mutus deka meli tajau tu tadi deh, dia Sang lalu madah ke puku iya enda chukup kena nangkup nayawa tajau dua igi nya. Ati iya keras bendar deka meli, nya alai iya lalu bekerepas, datai ka baku, kuran enggau kachit enggi iya pan abis dijual kena iya nyukup ka nyawa tajau dua igi nya. Pemulai Sang ke bensumbar Rumpang seduai Kadam pegi tu, alai ati sida ketuai pematak anembiak rambau nya pan tembu bendar, laban anembiak udah diulu ka sida iya belayar magang ngiga reta ngelaban utai ke pedis ensurok menoa munsoh.
Empa pemendar sida iya ke ka ngiga nama laban ke enggai alah randau enggau diri serambau, lalu maioh bendar mega bansa Iban parai di menoa orang sekali ka laban sakit tauka laban mati dibunoh munsoh, tauka malu pulai laban nadai utai ulih. Udah pulai Rumpang seduai Kadam pegi, endor Jungan ari menoa Matop nurun pegi baru ka menoa Baram sambil lalu enggau orang ngereja getah. Orang ke enggau iya belayar leboh tu iya nya, Ketit, Ibi, Belaki, Makop, Enteri enggau Jugah. Semoa sida tu datai ari Paku magang. Leboh sida ke belayar tu Jugah lalu mati, taun nengri Lampong Pechah dalam taun 1883. Sida iya enda bulih tajau din, tang pemulai nya semoa sida bisi meli magang betanda(rebana) bai Laut.
Nyadi orang Layar Ili ke diau ngelingi kubau Betong, ketungkah ari Budin Antu Gerasi, enda tentu pegi. Kebuah alai sida enda enggau orang pegi ngiga pesaka, laban orang ke patut ngulu ka sida pegi abis diambi bekerja ka perintah nyadi jaga ba kubau di Betong. Nyadi orang ke datai ari menoa Padeh, udu agi pegi laban Insoll anak Rekaya Pemancha Nanang bisi ngulu ke sida. Iya bisi enggau orang jaga kubau tang enda lama.
~Abis~

Ensera Linut

●Ensera Linut
Dulu kelia, menua agi latung sereta mayuh antu segau-segau ngeregau anak mensia. Maya cherita tu nyadi, antu benung mayuh, landak benung betelesak, nyumbuh benung numbuh baka nya megai kitai mensia ti beranak betelesak nadai besekat baka indu kemaya hari. Ba rumah panjai sebuah ti betuaika Tuai Rumah Gundi Manggie Pengunyah Buah Pinang. Rumah panjai ke dipegai iya nya bisi lima puluh pintu. Tunga ke ujung tanju mua ari ulu, bisi apai tuai orang siku diau belangkau kediri-diri. Bini iya lama udah parai. Parai beranak. Nyentuk ke sehari tu, Langkup nadai ati deka bebini baru.
Pengidup sida Gundi serumah tau disemaka kair pantuk baka manuk. Ulih pagi empa pagi, ulih lemai empa lemai. Sida serumah beridup nangkal getah, ngiga bulu babas, ngasu beburu ngulihka jelu sebelah kampung. Asal bisi utai diempa endang idup. Pia mega enggau pengidup Langkup.
Pagi tu iya beumba-umba enggau sida serumah begigaka jelu. Sebedau nurun, diansah iya beliung, ditangkin iya duku, disandik iya senapang, lalu mai raga mit nurun bejalai. Bejalai mih tudah Langkup enda berasai datai ba munggu siti tang nadai ga tetemuka bala jelu. Bejalai baru kenu iya nyau datai ba kampung siti. Naka mih pengelaju Langkup bejalai enda nyalah baka peneras leka senapang. Taja pia, Langkup alit bendar ati enda kala seumur idup iya pulai puang lebuh begiga sebelah babas. Sekali tu endang tak nadai ninga nyawa jelu ngerimbas pending, nadai tepedaka bekau kaki babi ba tanah.
“Jai amat ga menua tu, bangat tak nadai jelu agi. Enda patut abis diasu bala sida ari menua sepiak nyin. Ah dah…iga Petara enda kasihka aku, enda nyangkung aku. Enti tak mai tubuh murus pulai ke rumah berasai bendar malu. Enda kala ga nasib aku baka tu,” ku Langkup mut-mut kediri empu.
Ngenang nasib iya jai amat. Nadai ga iya bemimpi jai demalam ti tau ngasuh pengawa iya sehari tu tau jelungan. Nama tak enda besampi dih! Nya tak Petara ke disalahka iya.
Bejalai baru mih Langkup nitihka tuju kaki nyingkang. Lebuh ke bejalai nya tadi ama nyemerai sungai, ama niki bukit, ama merejuk lubang mih tudah tuai. Nyau kepuas ke bejalai iya lalu tetemuka jalai bekau tujah anak mensia. Belubah-lubah Langkup nitihka jalai nya. Jalai nya rembus ngagai sebuah langkau ti numbas iya pemesai. Hari tu lemai.
Langkup berasai gaga ati laban bisi endur bemalam. Tambah mega perut iya nyau bekeriuk lapar. Maya nya hari udah silau-silau manuk, mata panas nyau udah belalai ba belakang munggu. Nyeregu tubuh Langkup dipuputka ribut. Nadai ga bangat ribut ti bepuput tang dan kayu ke benung rinda nyau beteguyat, daun-daun ke gugur sebelah tanah abis terebai dibai angin.
“Niki, niki mih wai. Jadi rumah kami tu. Nadai penti pemali. Lalu mih niki. Penatai temuai endang diterima kami enggau jari sepuluh, seruran dianti,” ku nyawa indu nyapa ari dalam rumah ngasuh niki.
Tekenyit Langkup laban iya enda nyangka orang ka diau ba langkau nya bisi meda ayas iya. “Nyangka indu nya engkilaka iya ari selepak lubang dinding kini,” ku ati iya.
Bejalai Langkup begadai-gadai baka orang ke radai nuju tangga ti digaga ari kayu belian. Diindik iya tangga, dinga nyau bemunyi; indik siti agi tangga dinga bemunyi baru munyi “kuk”. Enda berasai iya datai lalu nyengukka pala ba mua penama langkau indu nya. Langkup tepedaka indu siku benung ngenusuka anak iya. Enti dipeda ari gaya iya, indu nya empai tentu tuai, bebuk panjai merundai chelum ngelintum, gamal numbas iya pemajik nyau memelan, bekain bejur-jur benung mangku anak mit.
“Lalu mih wai. Duduk semak ke agi. Aku tama ke bilik dulu deka nyumai,” ku indu nya.
Empai sempat madah au, indu nya udah angkat nuju bilik dapur. Nama dih gaga mih tudah Langkup baka orang ngantuk ke disurung panggal. Indu nya baka ka nemu-nemu iya benung lapar. Nadai makai ari pagi tadi.
Enda lama udah nya, kekepul asap terebai sebelah sadau nepuk Langkup ka benung duduk beluit patung. Kadang-kadang ditegu, disium iya kuyu, dipurus iya belakang anak mit ka gali enda jauh ari endur iya ke duduk. Nyangka iya betatika diri ka nadai anak, nadai purih nampung pengidup iya.
“Manah ga budi basa indu nya. Enda patut nadai orang ngempu. Nama iya tak kediri-diri belangkau ba puak kampung ditu.” ku ati Langkup iran.
Pemakai ka dipanduk indu nya nyau bau rum menuhka kandang rumah nya. Dinga indu nya tadi lalu ngagau mai makai.
“Makai unggal. Din kitai makai ngambika aku enda ibuh kiruh berangkutka asi mulung kitu,” ku indu nya nunjukka tunjuk antu iya tunga ke dapur lalu ngambi sereta merap anak iya.
Tama tudah Langkup bejalai begadai-gadai nuju bilik dapur. Maya ke bejalai iya ngasaika utai ti nyelai amat. Nyelai ari selama laban kaki ke disingkangka iya asaika ngindik madang resam. Malik tudah Langkup ke baruh deka nentuka utai diindik iya tang iya semina tepedaka papan. Tukangka iya pintu, Langkup lalu tepedaka dua pinggai enggau siti mangkuk diengkahka ba atas tikai bemban. Semangkuk linut agi berasap lalu semak nya bisi semangkuk mit gula apung. Duduk tudah Langkup deka makai. Maya iya deka deka nyengkau linut nya tadi, dinga bejaku anak indu nya, “Indai, aku deka makai buah chirak.

“Anang guai anak, empai mansau,” pia ku indai iya nyaut.
Ninga munyi nya, Langkup enda nyadi nyengkau linut. Awakka seduai dulu nyengkau, nyangka anak iya nya lapar agi ari aku. Kasihka iya agi mit,” ku Langkup.
Enda lama udah nya, dinga bejaku baru anak mit nya munyi leka jaku iya ka dulu agi,”indai, aku deka makai buah chirak.”
“Anang guai anak, nganti enda lama agi,” ku indai iya nyaut.
Peda Langkup enda ga indai anak mit nya nyengkauka anak iya linut ke meruan agi kepul-kepul asap datai ari mangkuk linut.
“Linut nya agi angat, nyangka nya alai indai iya empa deka meri anak iya makai linut,” ku ati Langkup nimang ati diri. Perut Langkup nyau majak begeriuk, lapar. Enti nadai orang enggau iya betunga dia, endang tengali iya siku linut nya. Mesa ni iya ngambiska semangkuk linut nya. Anangka semangkuk, lima mangkuk linut pan ambis mih dipajuh iya enti nitihka pengelapar perut iya. Ngachau bendar anak mit nya.
Ketiga kali anak mit nya madahka diri deka makai buah chirak, tang indai iya tetap madahka anang guai. Dinga dedui munyi sabak anak mit sambil madahka diri deka makai buah chirak. Lama agi inggar agi, lama agi nyaris agi nyawa iya nyabak. Pia nyabak ditunjukka iya jari antu ngagai langgu ugai tudah Langkup. Langkup lalu malik ke baruh lalu tepedaka langgu ugai iya melesit ari sirat. Tekenyit sereta mirah mua tudah tuai ngetatka pemalu. Langkup tak semina ngachukka tunjuk jari iya ngagai linut ke disumai indu nya. Iya enda nyadi makai linut laban enda nyamai ati. Asaika nemu-nemu kenu ati iya utai ti deka nyadi. Jauh dalam ati iya nemu sapa indu enggau anak mit nya.
“Wai, wai, pedis perut aku. Limpang dulu aku,” ku Langkup madahka diri deka nganjung buah sibau ke ujung bilik. Baru sekali tu iya ngemansutka jaku berandau enggau indu nya. Nya pan semadi ngumbai diri deka bira. Datai ba ujung tanju, dia dih langkup lalu engkechit merejuk tangga lalu ngelarika diri enda bepadah. Belanda tudah tuai naka pengelaju-laju disemaka baka dipuputka ribut biau balai. Kaki dulu kaki asur, pala dulu pala sungkur. Nyau abis teterap tetingkap kenu tudah tuai, sirat abis tekait ba duri jelai. Lama agi rapas agi ga mata Langkup laban ari nyau majak malam.
Nyadi, indu ke ditinggalka Langkup bira nya tadi nyau rangau-rangau ngiga Langkup. Nyau bewai-wai kenu iya ngangauka Langkup, tang nadai ga langkup nyaut. Ari nya, iya lalu nemu wai iya Langkup udah rari enda beapai enda beindai, belalai pulai enda madahka iya. Dilekaka anak iya ke enggai badu nyabak-nyabak nya tadi lalu digagai iya Langkup. Bedarup tanah laban rejat kaki iya. Pun kayu ti kena rimbas sereta seging iya nyau beteguyat baka deka tumbang dipuputka ribut kudi. Gemeresi ujan labuh ari langit mingkai baka ngaluka indu nya ka ngagai Langkup. Langkup ke lari nyau abis tepawir, tesungkur, tetanjalka urat kayu, tepatiska bandir sereta tesiumka tanah. Nyau radai sereta telih tudah Langkup sebelah tubuh.
“Kuk…kuk…kuk… ni nuan linut?” ku indu nya ngangauka linut meda Langkup lalu enda ulih sidi iya.
“Sut…sut…sut…,” pia ku linut nyaut ba tunjuk Langkup. Ninga munyi nya, digagai indu nya baru Langkup nitihka munyi nyawa linut. Langkup majak ngelarika diri, nyelamatka nyawa diri ari dibunuh indu nya.
“Kuk…kuk…kuk…lir…ni nuan linut,” ku indu nya ngangau baru.
“Sut…sut…sut… tu aku,” ku linut ba tunjuk jari Langkup. Lama agi semak agi indu nya entudi belakang Langkup. Langkup ke majak rari nya tadi lalu tesipakka bandir kayu. Iya lalu teterap ba luchak lalu tunjuk jari iya ka bisi bekau linut teachukka burit babi kampung. Babi nya tekenyit diachuk utai ba burit lalu rari demuh-demuh. Langkup ngangkatka tubuh diri lalu belanda baru.
“Kuk…kuk…kuk…ni nuan linut, tu aku,” ku munyi indu nya ngangauka linut ngiga Langkup.
“Sut…sut…sut…tu aku,” ku linut nyaut ba burit babi.
Indu antu nya tadi lalu ngagai babi laban iya nyangka Langkup bebali nyadi babi.
Lama agi semak agi ga indu nya entudi belakang babi. Kira umbas iya penyemak, babi lalu ditangkap iya. Enda chamang-chamang lalu dikerangas, dikanit, diempaska iya ngena jari ngagai tunggul kayu enda ga babi nya mati. Meda babi nya lalu enda mati, diambi iya tuchuk sanggul ke semampai lekat ba buk iya. Udah nya diachukka iya ngagai jantung babi. Nama dih, kasih tudah babi mati nenggali hari, parai nenggali lemai. Babi nya lalu dibai indu nya nyadika pemeri ngagai anak iya ti deka makai buah chirak. Enda mih iya ngiga Langkup agi laban disangka iya babi ka digagai iya semalam-malam nya tubuh Langkup.
Kenu ku cherita, Langkup ka lari ari digagai antu kuklir neruska pelanda iya. Lama agi lubah agi tudah tuai belanda laban kelalu lelak nyau baka pelanda ukui. Semalam-malam nya, Langkup enda ngetu-ngetu belanda. Lelak belanda, disingkangka iya kaki belubah-lubah ngichaka bulih pengering baru dikena belanda. Nyau seput-seput tudah tuai. Nyau pemuas, hari pan terebak tawas, dia Langkup datai ba pendai rumah panjai sida. Mata panas maya nya baru ngayanka diri ari selepak daun kayu manchar terang ngagai pala Langkup. Langkup lalu ngirup sereta empungas mua ngena ai ti chiru. Dipugar iya tubuh diri begadai-gadai, betipuk ngena ai meresi tubuh diri. Jauh dalam ati iya berasai gaga laban langgu ugai ti dikesayauka iya enda diambi antu kuklir.

Selasa, 15 November 2016

Ensera Tugau Pau Papau Anak Bunsu Nabau

● Ensera Tugau Pau Papau Anak Bunsu Nabau.
Nyadi menya bisi dua iku melaki bini ti nadai anak nyau ka punas meh ko ensera tuai nusi.Nyadi pemuas nadai diak saduai ka nampuk agai Bukit Kub Kedaup tauka Bukit Aub kediato.
Lebuh malam nya saduai bermimpi dipadah ke orang tuai ngasuh saduai nampok agai Bukit Kub Kedaup ianya Bukit Aub.Nyadi menya Bukit nya amai bisi Batu Kub Kedaup tang diatu udah nyadi batu bejantil pengudah pemarai Tugau tu menya.Sebedau bejurai panjai agi.Aku pen agi mit ditusi niang aki ensera Tugau tu.
Tugau tu kenu jerita tuai asal peturun nabau Ansie enggau Kumang Bira Bidang Bunsu Nabau ti atai ari Bukit Tibang peturun iban ti dulu nyadi nabau.Tang meda pemendar dua iku melaki bini bangsa madik kitai Tanjung tu nadai purih diak Berindin tauka Tugau tu diberi ka saduai laban sinu ke saduai ia kin kia nampuk ba Bukit minta anak lelaki.
Pengudah saduai minta diak bisi takah bulan diak saduai melaki bini nurun nyala agai tasik ba Pasai.Enda mukai mukai ai begelemang(berombak) balat maia tak nadai ribut tak tasik bergelemang tauka bisi lelanggan tauka lenggang ai tasik.
Malik saduai ke tengah tasik nadai ga meda utai.Diak ati saduai alit alu enda mukai mukai ari ujan nyala ngujung saduai berkayuh ba pantai jejampat.Datai ba tebing pantai diak saduai alu ngenduh diri ba baruh kayu.Ngujung ujan nyala nyau badu.
Pengudah badu diak saduai ka nyala ke tasik tang ia ke indu madah diri takut meda gelemang ai tasik balat agi nyadi ngujung saduai ia ba tebing pantai.Nyadi lebuh saduai ba tikuk(corner) tebing pantai diak saduai ninga anak mit nyabak alu saduai berumban ngiga anak mit nya ngujung saduai tetemu ke telo ti burak sereta telo nya besai pah kitai meh,diak saduai ninga penatai sabak anak mit nya ari telo nya tadi,meda utai nyelai diak saduai ia alu mungkus telo nya enggau kain sereta alu ditaban saduai pulai agai rumah panjai tadi.
Datai dirumah panjai diak sekayu rumah alu begau ninga anak mit ti balat nyabak ngenyarih(inggar) nya.Alu puas sida sarumah ngintu telo nya tadi ngujung nyau ka malam ke tujuhnya diak telu nya netas ngemansut ke anak mit ti sigat.Diak ari pen kudik enda lama,kilat kapa pia berdegum ngujung sekayu rumah panjai nya minta tuah minta limpah lebuh pengada Tugau ke dunya.
Tugau tu asal amai bunsu nabau Berindin tang diberi apai indai ngambu ia benama Tugau nitih penyelai pengawa digaga ia. .Maia mit Tugau empai diberi nama laban puas diberi nama tang Tugau tu nyabak belama ngujung saduai ngaga piring kena begiga ke nama Tugau tu ngujung saduai ia bermimpi betemu ngau Bunsu Nabau ti madah ke nama ia benama Berindin tang saduai ia enggai,enti piak nitih ko saduai meh ka meri nama anak nya ko bunsu nabau tang ia ka parai ngelaban bala Iban ila ketegal saduai meri bukai nama ngujung saduai ia meri nama Tugau nitih mimpi nitih piring saduai.
Agi mit Tugau tu diberi penama Berindin udah besai nemu mereti utai diak saduai majak ngangau ke nama Tugau nadai Berindin agi.Jerita tu ku tampung ari bala katuai KP suba laban jerita Tugau tu sigi kering sigi pintar sereta berkuasa ba menua pesisir tebing pantai enggau ia tu meh enti nyelam tasik ba pasai diak suba ulih berminggu ia dalam ai tasik.
Pengudah Berindin bado dikanggau alu diganti ngena penama Tugau diak Bunsu Nabau nyau jauh ati ngujung ia ninggal ke rajut aja dikena Tugau udah besai ila.Ba kenang Nirau enggau Encharang suba diak Tugau tu maia biak puas ngayau bala orang Ulu sereta suah betekup enggau bala Ukit belah Kanowit belah Katibas,pengering Tugau tu lebuh ia nyerauh ka dini menua sigi didinga.
Lebuh ia batuk,begelemang(berombak) ai tasik ngalun besai,enti ia nempap tanah sigi berenyang bergoncang.Nya meh orang tuai suba ka amai nusi enti batuk balat didinga dikumbai BAKA BATUK AKI TUGAU ENTI BATUK BERGELEMANG AI TASIK ko orang tuai bersema kelia.Tugau tu siku katuai bansa Tanjung ti kering sereta pintar enda ulih dikerakar tang pemati ia ba anak ia empu ketegal ia ka munuh menantu ia.
Nya sigi sumpah ia ari peturun apai ia Nabau Ansie enti ia agi ngena nama Berindin angka ia enda mati ngapa.Pemarai Tugau tu nyelai amai ia nyadi nelunsur ari pendam alu nyadi nabau ti ngemai diri ke tasik besai.
Nyadi menya suah mega nabau Tugau tu nulung bansa Iban lebuh bekayau lebuh mulau,pengambis ia ayan pengudah jeman dunya bebaik.Nabau Tugau tu suah nulung Kana enggau Munan agi menya suba.Nabau Tugau tu kala dipeda Nirau ngayan kediri ba Pasai Siong alu keno ko orang tuai nusi ia ngabas purih pantih ia.
Nabau Tugau bisi dipeda ayan ba jambatan Lanang kediato alu nabau ia kala ngaram ke kapal Rajah Brooke lebuh Brooke ka ngemunas bansa Tanjung enngau Iban ba Bintangor enggau Durin.Nabau Tugau tu bisi tisik mirah ba belakang ia alu ba peguk ia bechurak mansau tauka mirah.
Nya jerita Tugau ditemu aku ke lemai tu ku nusi utai ditusi bala tuai KP suba.Enti nyelai ari ditusi ba pengingat tuai suba ku enda nemu ga laban jerita tu ditusi ujung ujung nyau nyelai ensera nya tadi laban menya maioh dilangkung jerita nya tang aku enggai bakanya nusi laban aku nitih info ari katuai bala KP ke dulu suba ti nusi ti aku tulis ba "Books Story" iban empu. Trima kasih..

Ukir Seni Iban

● Ukir Seni Iban.
Sebedau bekenangka seni ukir tu, bala pemacha ruai ISSD ditu tentu deka dulu nemu asal pengawa ngukir. Enti kita bisi kala udah ninga kenang orang tuai tauka macha dalam jerita tuai kelia, tentu kita nemu sapa ngepunka pengawa ngukir dalam daya idup kitai iban. Kenu ko jerita lama, pengawa ngukir tu datai ari Sengalang Burung, iya nya Petara Kayau kitai iban di langit din. Sengalang Burung meh ti ngajar uchu iya Sera Gunting ngukir lebuh Sera Gunting nemuai ngagai aki iya Sengalang Burung ke langit kin. Ukir ti diajar Sengalang Burung ngagai Sera Gunting (Surong Gunting) nya dikumbai "Balu Menyagu" laban ukir tu bisi reti ba Sengalang Burung empu. Ukir nya ngayanka pemanah penuduk Sengalang Burung ti nyadi Petara mensia. Nya alai ukir dianggap Sakral lalu enda tau diukir sengapa. Kenu ko tuai menya kitai semina tau ngukir Balu Menyagu lebuh Gawai Antu lalu ukir tu semina tau digaga ba begian atas langkau pendam tauka sungkup. Kelimpah ari nya, bisi mega diajar Selamuda anak Jelenggai ngagai anak iya benama Begeri. Ukir tu dikumbai "Bungai Terung" tauka "Daun Rajang". Dulu menya ukir Bungai Terung tu semina digaga tauka diukir ba pemanjar tauka ba langkau pendam. Bisi kebuah mih nya baka nya tang kitai enda nemu kebuah iya laban nya nitihka padah antu ngagai Begeri. Kelimpah ari ajar Sengalang Burung ngagai uchu iya Sera Gunting (Ukir Balu Menyagu), ajar Selamuda ngagai anak iya Begeri (Ukir Daun Begeri) enggau ajar Antu Selang Pantang ngagai Gendup (Ukir tubuh,pantak tauka kelingai). Pun iban nemu ngukir ari jerita tuai Rawing ke ditangkap Raja Merom (ukir rumah,dinding, tiang) ari jerita Lang Ngindang seduai Lang Kachang (Ukir terabai), ari jerita mimpi Gemong (ukir rumah, ulu duku, tikai, sintong, sengayuh) ari jerita Jantau seduai Nyanggau ke ngemataka Bunsu Bubut seduai Bunsu Ruai beduruk ngukir pangan diri (pantang, pantak tauka kelingai) enggau jerita Buntak Aloi (Keling) seduai Buntak Rusa (Laja) ke ngukir Kenyalang Kumang Seduai Lulong. Mayuh jerita ke dirintai admin ditu senentang ukir iban kala di post ba ruai ISSD ditu suba. Nya aja ari admin. Terima kasih.

Bansa Dayak Bugau

●Bansa Dayak Bugau.
Bugau nama siti bukit ke bisi di Kecamatan Ulu Ketungau, Kabupaten Sintang. Orang Bugau diau nisi ai Ulu Sungai Ketunggau, ari Ulu Kecamatan Ulu Ketungau. Antara nama endur alai sida diau ia nya Kampung Senaning,Sungai Antu, Engkeruh, Rasau, Sebuluh, Lubuk Pucung, Pengkalan Parit, Riam Sejawak, Jasa, Wak Sepan, Birong, Rentong, Nyelawai enggau Kedang Ran.
Bahasa tauka Jaku ke diturun ari aki ini bisi mai bunyi (ay) ba ujung leka jaku. Ambi ke chunto: panjai – panyay. Bansa Dayak Bugau bisi madah ke Bahasa sida sama raban enggau bahasa Benadai, siti ari bahasa ke sampal dikena orang ke diau sepemanjai Batang Sungai Ketungau. Pemaioh tubuh bansa Bugau bisi kira-kira 4844 iku niti ke pansik pemaioh tubuh taun 2003.
Ti nitih ke cerita lisan ke diturun ari aki ini sida, asal Bansa Bugau keterubah digaga ari Kayu ulih Malaikat ke diasuh Petara. Kayu nya disebut Kayu Kumpang. Tang mensia ke digaga ari kayu Kumpang tu semina nemu nyabak aja lalu sigi enda ulih nyadi mensia. Meda kayu nya enda nyadi mensia, dia Malaikat ke diasuh Petara ngaga mensia ari pugu pisang enggau tanah alau. Lalu ari dua bengkah utai tu tadi nyadi meh dua iku mensia, siku indu serta siku lelaki. Dua iku mensia ke udah digaga diengkah atas piiring lalu ditutup enggau pua. Nyau masuk ke tujuh ari, piring ke bisi dua iku mensia nya tadi pan lalu diengkah ba jalai tujuh simpang. Sepengelama ke diengkah dia, maioh bala malaikat datai mai sangkuh serta duku. Bala malaikat ngachuk seduai iya ngena sangkuh enggau duku ke ngasuh seduai iya sama bela nyerauh nyebut nama diri. Iya ke lelaki madah ke nama diri Muga, iya ke indu madah ke nama diri Rama laban berasai nangi suah diramang-ramang ngena sangkuh serta duku. Taja pan baka mensia serta ulih bejaku, seduai iya bedau nyenggala baka mensia kemaya ari tu.
Tang taja pia, ari ke bedau nyenggala ke tau dikumbai mensia, sepengudah tujuh peturun, baru bisi mensia ke dikumbai mensia “ Purba”. Maya nya mensia udah bisi adat serta enda baka ulah jelu. Ari peturun tu tadi bisi berapa iku tuai sida kelia selalu disebut ba ensera lama bansa Bugau. Ambi ke chunto nama Bui Nasi ke ngemai bansa sida iya makai pun asi (padi).
Bansa Bugau mega dipadah kala begulai enggau orang Panggau ke benama Buah Kana. Buah Kana tu sigi nyengenda baka mensia. Maya nya menya Buah Kana enggau bala mensia diau ba siti rumah panjai ( Tembawai Tampun Juah) ba Ulu Sungai Saih( kabupaten Sanggau).
Ketegal bisi sekeda bala Raban Buah Kana(orang Panggau) ke enda rindu meda bala mensia. Orang Buah Kana lalu bepindah ari Tampun Juah lalu ngaga pendiau ba siti menua ke dikumbai Binjai , Ulu Ketungau. Seberebak enggau nya mega bala mensia pan pindah ari Tampun Juah. Nitih ke cerita orang ke empu menua, bisi siti Lubok di Tampun Juah enti orang mandi dia orang nya tau enda nemu jalai pulai agi.
Ba menua Nibung Berayah, mensia enggau Buah Kana diau semak enggau panggan diri. Ijau (Bungai Nuing) enggau Keling selalu bekelikuh penemu enggau ulah senentang anak mensia. Ijau (Bungai Nuing) selalu ngemediske anak mensia. Bisi sekali iya ngemai anak mensia enselur ari ulu ke ili ai sungai, anak mensia nya mati lemas. Bungai Nuing mega nyelentik orang ngandung ngujung ngasuh kandung gugur tauka anak ada tang mati. Nyadi Keling tu rindu nulung urang, iya meh ke ngidup ke bala anak ke mati laban Ijau (Bungai Nuing).
Meda utai nya bakanya, Buah Kana ngemai bala iya pindah ari Nibung Berayah ngagai menua ke nadai udah ditemu orang. Tang pemindah sida ditith bala anak mensia. Laban sekeda ke bisi nikal ketegal enda ingat mai utai alai engkah sirih enggau pinang. Bisi sekeda nurun ari perau laban ke nganti sida ke nikal pulai datai ba Nibung Berayah di Engkajang. Bala raban Buah Kana nyau enda ulih nganti agi lalu mupuk dulu ngena perau. Lebuh maya perau sida ke nikal ngambi alai englah sirih pinang datai sida lalu nguji ngagai Perau bala Buah Kana ke udah dulu mupuk. Datai sida di Nanga Melawi, sida lalu ngetu dia laban enda nemu ni bagi ai sungai ke dipasuk sida Buah Kana, nemunya ngili Kapuas tauka Mudik Melawi. Lebuh maya nya menya menua Melawi sigi bedau diuan mensia. Laban ke udah enda ulih nitih ke Buah Kana, bala raban mensia lalu ngaga pendiau ba Sungai Senentang betunga enggau Sungai Melawi. Ba menua tu meh ke dua kali bala anak mensia ( Bugau) berserara enggau urang panggau.
Peturun ke ngerembai sampai ke sari tu endang sigi peturun cerita peturun ke 3. Tang nadai cerita ke nyemetak ke ulih nerang senentang peturun ke 3 tu. Tajapia ba ba peturun bansa Bugau bisi Pangkat-pangkat diberi ngagai siku-siku urang.
1. Demung - Pangkat ke diberi ngagai orang kaya.
2. Tuak - Pangkat ke dipegai tuai Kayau
3. Tunggul/Pangkal - Pangkat ke diberi ngagai urang pandai
4. Manang
5. Bedamang - Pangkat ke diberi ngagai Tuai Kayau enggau Manang
6. Manuk Sabung - Pangkat diberi ngagai Bujang Berani.
Tradisi Lisan ke agi idup ia nya Kana (Panggau Libau). Dua iti nama ke tebilang iya nya Keling enggau Kumang. Adat enggau main asal ke agi dikembuan iya Jandeh, didi, renung enggau ngerasak.
i. Jandeh tu baka ensera ke ditusoi tang ngena bahasa dalam kena ngajar, ngiring serta nyindir.
ii. Didi nyauka sebaka enggau Jandeh, orang ke nunda sigi udah ingat semua jaku iya.
iii. Renung selalu iya bisi ngemai/meri jaku ajar ngagai anak. Renung selalu iya dimain lebuh maya ka ninduk ke anak.
iv. Ngerasak nyauka sebaka enggau Renung tang bida iya Ngerasak panjai leka timang.

MADI PERUT JANIK, KABAN PERUT IKAN

● "MADI PERUT JANIK, KABAN PERUT IKAN".
MANAH amat rambai leka jaku tauka jaku sema nya ke ngemai reti ke besai ba pengidup kitai mensia ngambika semampai ngingatka diri lebuh maya begulai enggau orang bukai lebih agi lebuh ti diau di mengeri besai baka di Kuching. Reti jaku sema nya, mayuh amat orang ulih begulai sepemakai tauka nyadi kaban kitai lebuh maya kitai senang, bisi duit bisi reta bisi pengaya.
Tang lebuh maya kitai tusah tauka enti kitai kurang pengidup, nadai mayuh orang tau nyadi kaban sereta sepemakai enggau kitai. Kebendar iya lebuh ngenang pengidup ba mengeri. Kelebih agi ngagai orang ke baru nguji deka ngiga pengawa tauka ngidupka diri ba mengeri, enti salah pejalai tau amat ‘tesangkut’ tauka tetemuka ‘madik perut jani, kaban perut ikan’. Indah lebih ari nya mayuh nyau kena tipu enggau penusah ke bukai, lebuh ti baru ngidupka diri ba mengeri. Ukai baka dulu kelia menya, lebuh diau di rumah panjai.
Mayuh penusah endang sigi ‘Berat sama ngesan, lempung sama nanggung’. Pengawa betulung tauka beduruk endang pengawa ke balat dikemeranka di rumah panjai dulu menya kelia. Begulai endang sigi enggau penyiru ati enggau diri serumah, susah sigi betulung.
Tang diatu taja di rumah panjai, semua nya mega udah pedis deka dipeda kitai. Pedis nemu orang ke amat ngembuan ati ke lurus deka mantu sereta begulai lebuh maya susah enggau senang. Mayuh agi nya bedengki enggau diri sama diri. Mayuh agi enggai meda orang bukai senang, enggai meda orang pandai agi ari iya ... tang enti orang merinsa dipejai.
Ulah kemaya hari diatu. Nya kaban ke ngirup sebelah kedai selalu besebut. Kitai Iban kenu ku iya “Mayuh amat nyimpan duit ba ‘Maylan Binking’. Enti deka maju patut dikurangka.” Nyau ngericau enda lama ... pulai ngagai batang randau. Ketegal ti mayuh ‘madik perut jani, kaban perut ikan’ raban nembiak lebih agi kita ke baru deka ngidupka diri ba mengeri patut amat bejaga-jaga tauka bejejimat lebuh begulai enggau orang bukai.
Tang anang kita ensiban ati. Ukai ngenakut kita lebuh deka ngidupka diri empu ba mengeri, laban diatu endang nyau deka semua orang ngagai mengeri ngiga pengidup. Semina ngambika pengingat, lebuh begulai enggau orang semampai nyaga diri empu. Perati ke pendiau orang anang alah tipu anang alah kemeli.
Laban mayuh amat kes, baka sida ke indu, ku jaku deka ngiga pengidup ke menyana tang ujung iya bisi nyadi indu sempit. Mayuh mega kes, lebuh di rumah panjai tau dikumbai indu tampun puji tang lebuh datai di mengeri tau bebali baka ‘engkarung’ ... bekempit enggau penanggul sosial enggau mayuh utai bukai ke nadai meri penguntung.
Mayuh mega tau bendar ngamah ke nama diri sebilik, bangsa sereta menua. Ngagai kita ke macha randau tu, kebuah aku ke baka tak luba-luba mansutka penemu tu laban, aku sayau ke kitai bansa.
Sayauka kitai bansa kelebih agi Iban, laban ninting iku kitai kelebih agi sida ke baru berangkat bujang enggau dara nya, endang beguna bendar nyadika ‘injin’ pemansang diri empu, diri sebilik bansa sereta menua. Anang alah rampit orang enggau pengawa sosial ke enda menuku baka utai ke besangkut paut enggau dadah, ngerumpak, enchuri enggau mayuh agi ke bukai.
Anang begulai enggau orang ke enda menuku, anang begulai enggau orang ke semina rindu ke kitai lebuh maya senang, tang lebuh maya tusah iya nadai temu tunga tauka endur. Ba menua orang mega kitai semampai ‘ Tinduk bepangal ke pengingat, bejalai betungkat ke adat’. Ari nya baru kitai senang begulai enggau orang bukai, kurang beserekang, enda charut sereta tau mayuh kaban ke ukai semina ‘madik perut jani, kaban perut ikan’..

Dayak Rembay

●Dayak Rembay
Dayak Rembay siti ari tumpok Subsuku Bansa Dayak ke diau ba menua pesisir Sungai Kapuas enggau Sungai-sunga ke mit-mit baka Sungai Kenepai. Nama Suku dayak tu diambi ari nama siti Buah ke dikumbai Rambai iya ke maioh amat di menua Kalimantan Barat maya nya kelia. Buah tu nyauka sebaka enggau buah lengsat , tang asai iya masam.
Ari segi Bahasa enti dibandingke enggau Bahasa Dayak Sebaru, Sekapat enggau Kantu. Bahasa Dayak Rembay nyauka sebaka ari segi Fonetik (Leka Jaku) . Tambah mega tumpuk pendiau sida nadai jauh enggau pangan diri, lalu dipelabake sida nadai penanggul maya bejaku enggau panggan diri serta enggau bansa kitai Iban ke diau ba Utara Sungai Kapuas. Bepelasarke penemu tu Bahasa Dayak Rembay sama raban dalam sengkaum besai Bahasa Ibanik ( etnik Iban).
Kemaya ari tu Dayak Rembay bisi diau di menua Utara Kecamatan Semitau enggau Kabupaten Kapuas Ulu. Nyauka semua endur tu bedau ulih dilawa tauka bisi jalai darat tang semina ulih diusung nengah siti sungai ke dikumbai sungai Kenepai.
● Mitos
Beratus taun menya bansa asal Pulau Borneo tu diau begulai ba siti alai ti dikumbai “Tampun Juah / Tembawai Bejuah” iya ke diatu dipegai Wilayah Kabupaten Sanggau ti diketuai siku tuai ke dikumbai sida Juah. Tang tajapia enda ditemu sapa sida tu. Siti ari raban sida tu pindah ngagai ulu sungai Kapuas laban ke bisi mimpi diasuh orang Panggau ianya Laja enggau Puyanggana ( Sempulang Gana) maya tinduk. Raban sida tu pindah nitih ke padah dalam mimpi ngagai siti alai ke nadai kala udah ditemu orang. Ba mimpinya Laja enggau Puyangggana ( Sempulang Gana) mina madah ke alai nya bisi maioh pun “Rambai”. Raban sida tu lalu ngumbai diri bansa Dayak Rembay.

KENYALANG

● "KENYALANG", ditusi Jeffrey Jungan Sulau.
Kenyalang tu bisi dua iti digaga aki kitai Andam (serak keempat ari serak kitai tu). Andam urang Kawit dibatang Kerian. Siku ari kenyalang nya diberi iya nama Kumang, siku diberi iya nama Lulong. Andam beranak ke Manja, Manja beranak ke Tinggum enggau bala menyadi iya bukai. Pemindah 'Lulong' ari Kawit ngagai Ulu Bayor Rimbas, dibai apai kitai Tinggum laban iya bisi kenyap diasuh (antu) minta siku ari kenyalang nya. Aki kitai Andammenya meri iya 'Lulong'. Laban Tinggum nadai anak nya alai pengudah pemarai bini iya, iya mulai kediri ngagai bilik asal iya di Nanga Tot, Rimbas mai kenyalang ke benama 'Lulong', bilik ke ditampung menyadi iya Igoh siku ari bala anak Manja. Udah apai kitai Tinggum parai 'Lulong' diibun' Igoh. Kena 14.01.2012, Impian, (siku ari bala anak Igoh) nemuai ke menua di Nanga Tot Rimbas, maya tu ipar iya Albert Nuja nurun ke 'Lulong' ngena piring ari sadau ngasuh Impian mai iya pulai ke Miri ngambi ke likun agi disimpan. Kumang, ku cherita agi tinggal di menua Kawit dibatang Kerian (enda nemu sapa ngibun). 'Lulong' seduai 'Kumang' menya suah dibai urang ngagai Gawai Burong' '' Mupu ''. Impian ngibun 'Lulong' ukai ke pengarap tau ke disembah tang awak ke tau nyadi tali kaul peturun asal Andam ngagai rebak ke dudi. Ngagai kita ke peturun Andam, enti bisi salah cherita tu aku ngari ke kami sebilik minta ampun ari kaki sampai ke punjung pala. Kenyalang ' Lulong ' diatu bisi dibilik Impian anak Igoh di Miri.

Moyang Manang Entayang

● Moyang Manang Entayang
Dulu kelia suah urang sida tuai bekenang ke manang ia nya Ini Manang Entayang, tang mayuh kitai sepulau Borneo tu enda nemu ari ni penatai muyang Manang Entayang laban cerita pegingat tuai enda nyentuk ndar. Mayuh urang nemu ia datai ari Lubok Antu. Kebendar iya muyang Manang Entayang tu datai ari Kapuas Indonesia, iya lalu pindah randah ngagai Batang Lemanak ba rumah kami ke diatu ia nya ba Nanga Patoh Ulu Lemanak, Tuai Rumah Bunyam anak Machan.
Manang Entayang tu kelia amai beberita ndar sepemanjai ai Batang Lemanak. Laban suah ngerai ke urang ke sakit raya. Maya nya menya, maya lemai muyang Manang Entayang mandi ba ba jelantung ai lemanak enda berasai sepi asai nepan perau, peda iya bisi manah mai tempat nya..
"sapa kita?" ke moyang Manang Entayang nanya.
"Kami tu Bunsu Baya ka ngambi nuan belian ke anak aku"..
"Au, pia ke moyang Manang Entayang.
Kenu ko jerita lama udah sakit, enggai gerai. Nemu nya engkalan sangul mensia, udah nya Bunsu Baya lalu madah ke moyang Manang Entayang;
"Enti anak aku gerai.. aku meri nuan guchi enggau pingai" ko Bunsu Baya.
Lapa deh gerai mih anak Bunsu Baya nya. Guchi enggau pinggai naka pemesai, nyau datai ba pantai baru bebali nyadi mit. Gaga mh Bunsu Baya nya tadi, lalu moyang Manang Entayang madah ke Bunsu Baya
"Nuan enggau bala peturun nuan, anang sekali-kali mungkal nangal peturun aku" pia ko moyang Entayang..
"Au", saut Bunsu Baya.
Enda sepi bakalih perau pedak datai ba jelatung baru pegalama urang nganti moyang Manang Entayang tu tadi 2 ari 2 malam. Moyang Manang Entayang tu semina ngasai diri baru pulai mandi. Nya mih capuh sekayu rumah Nanga Patoh ninga moyang Manang Entayang, nyau abis ba pangkung tawak.
Nyentuk ke diatu guchi agi ibun aki kami iya ke benama Bansang. Semina pinggai aja di bai bala pindah ke Maradun, iya nya Aki menaul.. Pemarai moyang Manang Entayang udah seratus lebih taun, lalu iya dilumbung ba endur urang beberita ngalai nama, seberai rumah panjai kami kediatu iya TUCUNG SUKA.
Semua penerang tu tadi di padah aki aku empu maya umur agi belasan menya. Aki ke agi ngibun guchi nya nyentuk kediatu. Semengat bala manang tu seruran idup blama ia.. Jerita tu ukai didinga aku ba pengingat tuai.. nang aki aku empu ke agi ngibun guchi AKI BANSANG ANAK MACHAN.
TABI NGAGAI SEMUA NGAGAI KITA PENINGA ENGGAU PEMACHA.
tu aja ari aku terima kasih.

Isnin, 18 Januari 2016

Jerita Kara Unggie



Nyadi bisi bukit sigi ti dikumbai Bukit Entawa tu dalam Sg. Udau, pati Batang Paku, dalam Saribas. Bukit Entawa tu enda berapa bangat tinggi, lalu di pulau leboh rambau sida Iba laki Inchuk ke berumpang menoa nya menya. Kabuah mulau bukit nya laban Bukitan siko benama Unggie ke peramaan nyumpit ditemu mati dia. Lalu nampong tu lagi kitai ninga ka kabuah alai bukit nya di bali baru nama ngagai Bukit Kara Unggie. Lagi mega kitai ninga ka cherita pasal Entawa dua kayu tumboh dia ke tau alai minta panas enti hari kelalu berenggu ujan, lalu tau mega endor minta ujan enti hari kelalu lama panas.Rambau ke mulau Bukit Entawa nya menya endang udah meda Entawa dua kayu tumboh dia. Sakayu kuing ari matahari idup lalu sakayu kuing ari matahari mati. Laban ari mimpi Ingging, siko ari orang ke pun diau di menoa nya, dia orang nemu Entawa nya tau alai minta panas enggau ujan. Ingging ke bemimpi tu dudi ari Unggie ke ditemu mati ba Bukit nya.
Nyadi Unggie tu bansa Bukitan raban Entingi tuai Paku ke berumah di Bukit Saban tinggi kediri nadai nenjang, tebing kiba mudik Batang Paku. Unggie tu endang dikarap ka Entingi ka tuai nembiak iya ngikup ka munsoh ngelingi menoa sida, laban iya tu landik bendar bejalai sebelah babas, lalu rajin nitih ka ator tuai sida. Lemai siti, udah bekau sida ngikup, Unggie bejalai ngagai Entingi.
“Aku, tuai, pagila deka nyumpit ngiga lauk, lama bendar udah nadai lauk,” ko Unggie bejako enggau Entingi.“Sapa enggau nuan deh?” ko Entingi, lalu nanya ka tunga iya ke deka bejalai.“Kediri aku, deka bejalai ngulu Batang Anyut, tang enti naka dua malam kita anang ngiga aku,” ko Unggie nyaut Entingi.
“Nyadi nuan tu bejalai kediri, nya alai enti utai bisi lain asai tau ka lain gamal anang majak ka diri,” ko Entingi.
“Pia meh, enda aku majak ka diri,” ko Unggie.
Hari siti dia Unggi lalu besikap perengka, sumpit, temilah, duku enggau bekal. Udah nya iya lalu mupok. Tang leboh iya nurun tangga dia mata kiba enggi iya tak rapas enda tepeda ka laka belabong jarang, tak enda mukai-mukai lalu tekelinchir kaki iya serta lalu teraap. Sumpit ke disaan iya lalu ngelantar kabaroh serta lalu numbok babi. Laban ke bisi sangkoh dikebat ka ba ujong, babi nya tadi lalu mati. Dia deh Unggi lalu nikal ngagai Entingi. Babi ke kena tumbok sangkoh Unggie nya tadi endang babi Entingi empu.“Baka nya aku tu Entingi, babi nuan kena banchak sangkuh aku leboh aku ke teraap ba kaki tangga tadi. Kati ko baka adat ba senetang utai ti baka tu, deh?” ko Unggie.
“Nadai adat, laban ukai ati nuan deka munoh tang kategal nuan teraap. Babi nya emperu olih nuan, anang guai nurun. Tu ukai tungkal aku, tungkal nuan empu.” Ko Entingi.“Pia pen Unggal, aku enggai enda nurun saharitu, laban panjok aku di Nanga Sungai Perin lama udah enda diabas,” saut Unggie.Iya lalu bekuing nurun. Entingi lalu ngila ka iya ari pala tangga. Datai Unggie ba kaki tangga lama iya tebalenga baka baya mabok keroh, tak lama ngenong bala empelekong mabok amboh. Udah nya iya lalu bekejang majak jaoh, malik ka rumah ai mata tak nyaia semampai laboh dipeda Entingi. Belakang Unggie nadai agi dipeda, Entingi pen lalu mulai ka diri ari pala tangga nya.
Tiga malam Unggi udah nurun nyumpit, lalu nadai udah pulai. Kaempat lemai lepas nya Entingi lalu ngepuru ka samoa sida sarumah. Orang bela udah datai magang ba ruai Entingi, dia Enting lalu bejako.
“Aku ke ngempuru ka kitai sarumah tu baka nya ga, nyadi Unggie tu udah bejalai nyumpit ko iya madah ngagai aku enti lebih ari dua malam tau digiga. Tu iya nyau ka tiga, tu ka empat malam lemai tu lalu nadai ga iya, lalu apin pulai.”“Sebarang ko ator kita ke tuai,” pia ko saut orang maioh. “Kati ko penyaoh kitai ngiga deh?” ko bala sakeda.“Kitai enda tau abis ngiga iya,” ko saut Entingi. Manah kitai bebagi tiga. Dua bagi tinggal dirumah lalu sabagi ngiga, tang kitai enda tau enda mai ngepan manah laban menoa kitai tu semampai siga. Kita ke indu pagila brapi nyangkong ke bekal.
Nyau tawas hari siti bala Entingi pen lalu beradu. Entingi laban ke endang kering ati, iya pen endang tuai tajam mutus berani, perengka udah sedia mengkang nyeruran, ubat udah sikap teruba ngenggam, batu chi udah dibai kena melesit kampong dalam, nyabur udah di ukur bermata tajam, sangkoh nuju udah di intu san di genteran, lalu pisa udah mega sedi biru di anyam. Bini Entingi ke benama Dayun pen lalu pansut ka ruai ari bilik nganjong bekal ngagai Entingi ti baru deka nurun.”Kami baka nya Dayun, enti kami enda pulai dua malam nuan ngator orang nitih ka kami. Tang anang ngator orang abis ninggal ka rumah,” ko Entingi. Bala Entingi pen lalu nurun bala duapuloh iko sama ngering ati diri nadai kala ngelanjor ka pangan. “Ti mati sama mati, anak di rumah bisi ka ganti,” ko jako semaia sida kejang nurun.
Serta sida nurun ari rumah, sida lalu nyemerai Batang Paku, lalu ngulu ka Anyut nyidi bekau Unggie, ngulu ka Batang Jitu sampai apus. Bekau Unggie, seruran bisi temu sida, lalu niki Bukit Bediga antara Jitu enggau Udau. Dia iya belangkau, dijangka ka sida endor iya bemalam. Angkat ari nya sida Entingi lalu bemalam di Batang Udau. Leboh hari lalu sida lalu bejalai baru ngili ka Udau. Bekau Unggie seruran agi ditemu sida. Datai sida Entingi ba Nanga Sungai Pelandok sida ngetu merarau. Dia sida ninga ukoi seruran nekus-nekus serta besirat iko.“Ukoi aku tu,” ko Entingi, “nama baka tu enti ukai munsoh, bisi antu, nya alai kitai anang enda ngadang, anang jauh ngepan,” ko iya.
Tembu sida merarau lalu mupok niki ngagai Bukit Entawa laban dia bisi burong didinga richah makai buah kara. Leboh nyau semak dia sida bisi ensium bau buot.“Salah tu,” pia ko Entingi.Sida lalu majak bejalai begadai-gadai. Datai ba semak pun kara dia deh sida lalu meda bangkai Unggie tingkap, sangkuh bedau mengkang numbok belakang iya, lalu peresa sida meda nya sangkuh sumpit iya empu. Malik ke atas peda sida pisa iya bedau dikait ka ba puchok kara. Ruas buloh siti bedau garing-garing semak iya dia. Nya alai dijangka ka sida leboh iya nurun deka nyauk ai, sangkuh ke dienggaran ka iya ba dan kara, lalu laboh laban guyat iya ke benong nurun lalu numbok iya empu. Baka nya ko jerita pasal pemati Unggie dijangka ka sida Entingi. Nya alai bangkai Unggie enda dibai sida pulai, tang lalu ditumbak ka ba pun kara nya, lalu kategal laban Unggie ka mati dia nya alai Bukit Entawa dibali nama ngagai Bukit Kara Unggie sampai ka saharitu.
Bala Entingi mulai ka diri ngili Udau, lalu ngili Anyut terus ka nanga ba Batang Paku. Datai di rumah, Entingi lalu ngempuru ka sida sarumah baru lalu nusoi berita ngagai samoa sida sarumah.
“Nyadi Unggie tu mati. Aku endang enda ngasoh iya majak ka pejalai laban iya traap ba kaki tangga. Endang enda tau, nya mali besai, baik ka kini-kini tunga kitai endang anang majak pejalai agi. Kadua agi iya lalu ngemati ka anak babi. Nya pulai ke tungkal kitai empu. Enti traap ba kaki tangga baik ka kitai mansang ngagai rumah orang tau ka pulai, nya mali, dikumbai sangajang. Pengawa tu nadai jalai betunggu. Tang enti orang pulai ari rumah kitai datai ba kaki tangga kitai orang nya manjong tau ka ngentak ka kaki, besipak ka utai tau ka najar sabang, najar tebu, najar pisang, numbok ka sangkuh, baik ka nama utai di rusak ba kaki tangga dalam kandang menalan, tu tungkal nama iya, nganu rumah kitai. Nya baru bisi jalai dawa tunggu. Adat tunggu tungkal nitih ka pemesai utai ti di rusak,” ko Entingi nerang ka reti utai nya ngagai sida sarumah.
Iya lalu bejako baru. “Anang enda ingat ka pasal nya kita ka anak uchu dudi hari ila. Dalam kandang menalan nadai tunggu tangkal baroh ari sigi alas, manok siko enggau kering samengat siti. Ari luar menalan naka samada ari rumah nadai baroh ari sigi jabir, manok siko, kering samengat siti, tang ukai tangkal agi, nya dikumbai nyakap rumah nama penyalah nya.” Pia ko Entingi nerang ke nama jalai adat ngagai samoa sida ke begempuru ninga ka pasal pemati Unggie ke mati nyumpit ba Bukit Entawa. Nya alai nya naka cherita Bukit Entawa ke dibali baru nama ngagai Bukit Kara Unggie, nama ke lalu dikena datai ka kemaia haritu.

Sabtu, 16 Januari 2016

APAI SALI PARAI BINI


Sebulan nadan di langit lalu setahun nampun di bukit kenu ko sepengelama sida Apai Sali menyanak udah di tinggang penusah udah ti di kelakar tudah Apai Seumang Umang dibai besilih rumah dia sida menyanak pan nyau berasai nyamai serta lantang ngidup kediri baka orang maioh. Sida pan nyau bumai betahun baka orang maioh lalu bulih amat padi kena ngidup kediri.

Nyadi hari siti serta iya tekerebak tawas, dia Indai Sali seduai Sali lalu nurun ke umai laban umai sida ke numbas iya penyauh pejalai ari rumah sida. Nyadi penyauh umai sida ari rumah iya nya kira ke pejalai kitai setengah hari mantar. Seduai iya mupok ngejang ke rumah tumu bendar kira ke baru tumbuh mata panas, nyau betangkan tangkan meh seduai menyanak betunda tunda udi ngerumban ngelaban embun pagi nya laban beguai enggai ke hari majak panas.

Iya meh nyau datai seduai iya ba umai hari pan nyau tengah hari. Sali enggau indai iya lalu beguai guai ga mantun laban umai sida tiga menyanak tak numbas iya pemesai laban nangi enggai kediri enda chukup empa tauka enggai kediri enda bulih padi ke tahun nya. Leboh seduai iya mantun sehari nya dia deh enda mukai mukai Indai Sali lalu madah kediri ngenyit pedis perut. Lalu ngujong ke iya luput ba tengah umai sida dia. Serta meda indai iya luput baka nya dia tudah Sali tak nyau temati kutu serta tussah hati nadai nemu runding agi.

Laban Sali tu ke besai gamal serta kering tubuh laban ke baru ngangkat kediri bujang dia iya lalu enda berasai nyan indai iya, mai indai iya pulai ke dalam langkau umai sida ba tisi serarai. Datai meh ba langkau umai nya dia Indai Sali pan nyau ngeleda ari luput. Tedani iya ari luput nya dia iya lau bejako enggau Sali.

“Oh anak parai meh aku nama nyau asai tu. Alai nuan mupok mulai kediri ke rumah lalu madah ke apai nuan, iya nya aku tu parai kena pansa utai ba perut.” pia ko Indai Sali madah ke Sali.

Tudah Sali pan nyau temati kutu enda nemu daya ninga jako indai iya tak nyelai bendar munyi nya. Iya pan enda mega kempang ati ka ninggal ke indai iya nya kediri meda gaya iya tak ngumbai diri balat pedis. Tambah mega laban umai sida iya nya tak numbas iya penyauh ari rumah. Deka ati iya tak mai indai iya nya enggau pulai ke rumah, laban enda ga tak tentu alah di ema iya kediri, kaling nengali. Hari pan nyau ga majak lemai selemai, nyau maia lindap mata panas.

Udah nya enda mukai mukai ga Indai Sali pan lalu luput baru, ti lalu ngujong ka iya parai ngenyit. Sali pan lalu nyabak enggau naka ulih laban ti kasih ke pemarai indai iya nya. Meda indai iya udah parai nya ke ngasoh tudah Sali balat agi tussah ati. Ka ati iya pulai ke rumah ninggal ke bangkai indai iya nya kediri enda ga ati iya kempang serta berani. Sali lalu mutus ka hati diri berandau nengali, enda mulai kediri ngapa lalu bemalam ngibun bangkai indai iya nya ba langkau kediri. Nganti hari tawas pagi siti baru iya ka mulai kediri ke rumah nesau madah ka penusah sida ngagai orang maioh..

Hari pan nyau majak petang sepetang laban ke nyau salah kelala. Sekali tak enda mukai mukai deh tak datai orang ke enda di kelala iya tiga iko ngagai langkau alai Sali ke ngibun bangkai indai iya nya. Sida tiga ke datai nya lalu enda chamang chamang tama ke dalam langkau enda nganti diri ti diasaoh Sali tama. Sida pan lalu nudok kediri semak bangkai Indai Sali ke gali. Gamal tubuh sida tu besai maggang serta gemu.

Sekali deh bisi siko ari sida tiga nya lalu meremi kediri, lalu enda kakang ensium idong bangkai Indai Sali ke benong garing garing gali ba tengah tengah langkau nya. Udah ke disium orang nya dia deh idong Indai Sali lalu tingkil. Sereta meda utai tak nyelai nyadi baka nya dia Sali lalu berasai takut bendar ati.

Iya lalu nadai ati dua tiga tang lalu ngemansut kediri ari lubang penyenguk ke enda jauh ari alai iya duduk dia. Sali ke ngerari kediri nya lalu belanda beguai guai mulai kediri ke rumah. Seninjik bendar ga leboh iya ke rari nya bulan terang bendar serta bisi ke tenggau iya ba rantu jalai. Kira ka setengah malam udah iya bejalai , iya pan nyau datai ba rumah panjai sida empu. Sali lalu beguai guai niki ka rumah serta megau semua sida ke bisi ba rumah malam nya madah ke indai iya udah parai ngenyit laban kena pansa utai ba perut lalu bangkai iya agi bedau tinggal ba langkau umai sida.

Orang bukai lalu enda engkeretik serta tak abis ati ninga cherita Sali ti madah ke penusah seduai indai iya leboh ti mantun ba umai siang tadi. Apai Sali lalu beguai guai angkat lalu tama ke bilik mai ati ti naka iya penusah udah ti ninga berita madah ke bini iya udah parai ngenyit. Iya lalu nyabak duie duie di bilik din laban ti sayau ke bini iya. Nyadi munyi tu ko leka sabak Apai Sali;

“Sayau meh nuan Indai Duat, Indai Duat, nyau parai ninggal ke kami. Enda berasai ga nyawa nuan nadai agi di dinga, seput nuan padam lalu enda ngeleda,” pia ko iya

Apai Sali pan lalu nuggong ke sida serumah. Udah meh semua sida bela datai magang betuggong ba ruai iya, iya lalu nesau mai sida serumah ngabas bangkai bini iya ke udah parai lalu tinggal kediri ba umai sida. Ninga munyi nya sida serumah tak nadai engkeretik siko ngumbai diri ka enggau iya. Angkat pan enda meh sida serumah nya, anang agi ke ka enggau iya ngabas tauka ngambi bangkai Indai Sali nya.

Iya meh hari nyau udah tekerebak tawas dia semina Sali enggau apai iya aja ke ka nurun ngagai umai sida ngabas bangkai indai iya ke udah parai lemai kemari. Leboh seduai iya datai ba umai sida, dia seduai lalu beguai guai niki ke langkau. Tama seduai iya dalam langkau sida, seduai iya lalu tekenyit serta irau ati meda bangkai Indai Sali nya tak nadai dia. Gaya utai dalam langkau nya nyau teberunsai, tikai ke alai bangkai Indai Sali nya gali pan nyau abis di empa antu. Nyadi antu ke makai bangkai Indai Sali nya tadi iya nya Antu Gerasi Papa. Nyadi Antu Gerasai Papa tu endang semampai di sebut orang belama ka bendar makai bangkai mensia.

Apai Sali lalu naka iya pemedis ati. Iya lalu mai Sali ngiga Antu Gerasi Papa ke udah makai bangkai Indai Sali nya. Seduai iya lalu nitih ka bekau tapa kaki Antu Gerasi Papa nya ke udah ninggal ke langkau sida nya tadi. Nyau kepuas seduai iya ke udah bejalai nya tadi, dia deh seduai iya bisi tepeda ke kedai orang ba sebelah tisi jalai. Orang ke bisi ayan ba sebelah kedai nya pan nadai ga di kelala siko. Semua barang ke dijual orang ba kedai nya tak di kemisi ke magang dia.

Dia orang ke beempu kedai nya lalu nanya seduai iya.
“Eh, kawan Iban mari meli barang saya. Barang saya banyak bagus. Mana kita dua mahu pergi kawan ?” pia ko China nya tadi.

Sali seduai apai iya laban ke bengat pedis bendar ati lalu enda nyaut seleka mukut, tauka malas seleka beras. Seduai iya lalu berumban rumban deka betemu enggau Antu Gerasi Papa ke udah makai Indai Sali nya tadi. Datai seduai iya ba ujong pasar nya dia seduai iya meda rumah siti nadai utai ngemesai mesai nya. Apai Sali lalu nanya ngagai orang.

“Sapa orang dia ba rumah ngemesai tu ?” pia ko iya.
“Tuan kami ke diau dia. Sida iya baru udah pulai ngasu, lalu bulih babi indu siko,” pia ko timbal saut orang nya ngagai seduai iya.

Sali seduai Apai iya lalu enda chamang chamang niki rumah orang nya. Tama seduai iya ke dalam rumah nya lalu tepeda ke orang lelaki tiga iko ti benong duduk di ruai. Perut lelaki tiga iko nya nyau gentong magang serta tubuh sida pan sama bela besai. Kebuah perut sida tiga nya tadi gentong magang laban ke udah kenyang makai bangkai Indai Sali. Serta sida meda Apai Sali, sida lalu ngangau ke iya.

“Dudok aya Apai Sali,” ko orang nya nudok ka seduai Sali.
“Kami tiga enda ulih enggau seduai berandau, laban kami tiga tu agi buntau enda tindok baru pulai ngasu malam tadi. Kami tiga bulih babi indu siko gemu serta besai bendar,” pia ko antu nya nganu seduai.

Apai Sali nyau kekirik munyi ngeli iya di ketup ka pa pemedis ati ninga jako bala antu nya munyi nya. Iya lalu bejako. “Kita tiga tu ke makai bangkai bini aku malam tadi,” ko iya.

Apai Sali lalu mumpong pala antu nya ke pengabis besai sekali. Udah nya baru iya mumpong pala antu ti nangkan ka nya pemesai. Baru ka mupong pala antu siko da agi tudah Apai Sali, alai seduai menyanak nyepi diri tak nyau kitang kitang ba atas puchok kara. Rumah antu nya tadi tak lalu bebali nyadi pun kara ke ba tisi umai sida Apai Sali. Nyadi pala antu ke udah di pumpong nya tadi lalu bebali nyadi pala nyumboh tunggal, ukai pala antu nya agi. Kedai China ke di peda seduai iya nya mega lalu bebali nyadi buah senggang, lalu kain ke di jual China nya lalu bebali nyadi gari tekalong. Rumah kedai mega bebali nyadi munggu siti.

Udah nya seduai lalu pulai mai pala nyumboh dua igi nya. Nya baru Sali seduai apai iya ingat ke menua nya sigi mali dipumai, sigi endang tanah mali. Enda milih sapa sapa orang ke bumai dia lalu sida sebilik mesti bisi ka parai.

Nyadi nyentok ke seharitu agi meh nyumboh tunggal nya mali diri nyadi antu gerasi papa, lalu suah mali diri nyadi antu buau. Baka nya mega, suah bendar pun enggau buah senggang nemu mali diri nyadi sabut.